Ydych chi wedi gweld e-lyfr ar werth ar Amazon, wedi gofyn
i'r llyfrgell ei brynu, ac yna cael gwybod nad oes fersiwn electronig o'r llyfr
hwnnw ar gael? Ydych chi'n chwilio am e-lyfr a ddarllenoch ychydig fisoedd yn
ôl, ond nid yw'n gweithio mwyach? Mae'n brofiad rhwystredig iawn – a gallaf
eich sicrhau ein bod ni yn y Gwasanaethau Gwybodaeth yn rhannu'ch
rhwystredigaeth. Ein polisi yw mai e-lyfrau yw'r ffordd ymlaen. Maent yn ein
galluogi i gynyddu’r amrywiaeth a nifer y llyfrau sydd ar gael i'n defnyddwyr
yn sylweddol, am gost is ac heb effeithio ar ein gofod silffoedd cyfyngedig. Mae
llawer o'n defnyddwyr (ond nid pob un o bell ffordd) yn dewis gweithio gydag
e-lyfrau yn hytrach na llyfrau print, gan fod modd dod o hyd iddynt yn gyflym a
didrafferth, a bod modd dewis o blith cannoedd o filoedd o lyfrau o unrhyw le
yn y byd, ar unrhyw adeg. Ond er gwaetha'r manteision amlwg y mae e-lyfrau’n eu
cynnig, mae yna lawer o broblemau - ac fe geisiaf grynhoi'r rhain nawr.
Mae cyhoeddi e-lyfrau yn faes newydd, cymhleth, sy'n
newid yn gyson. Rydym yn gwneud ein gorau i ddod o hyd i e-lyfrau pryd bynnag y
gwneir ceisiadau amdanynt, ond weithiau nid yw hynny’n bosib. Gydag e-lyfrau, y
cyhoeddwyr sy'n penderfynu ar y pris, y telerau trwyddedu, sut y rheolir yr hawliau
digidol, nifer y defnyddwyr cydamserol ac ati, sydd yna’n penderfynu a oes modd
i ni brynu'r llyfr ai peidio. Mae'r rhan fwyaf o gyhoeddwyr yn darparu eu
llyfrau trwy safleoedd penodol megis ebrary neu Dawsonera (sef y safleoedd sy'n
cynnwys y rhan fwyaf o'n e-lyfrau ni) a gall llyfrgelloedd eu prynu ar sail
sefydliad-cyfan; ond nid yw pob cyhoeddwr yn gwneud hyn. Mae Human Kinetics yn
un cyhoeddwr o'r fath. Nid yw’n gwerthu i sefydliadau, dim ond i ddefnyddwyr
unigol. Mae’r rheswm am hyn yn syml: arian. Gall wneud mwy o arian drwy werthu
ugain copi o'r e-lyfr i ugain myfyriwr unigol na thrwy werthu un copi i
lyfrgell y gallai’r ugain myfyriwr hynny ei rannu.
Rydym wedi ysyried gwahanol ffyrdd o hysbysu saff a
myfyrwyr am gyfyngiadau o’r fath, megis cadw rhestr o gyhoeddwyr sydd ddim yn
gwerthu e-lyfrau i sefydliadau, ond nid yw mor syml â hynny. Mae amodau trwyddedu
e-lyfrau yn newid yn gyson, ac mae'n beth anodd iawn i’w reoli. Nid yw
Springer, er enghraifft, yn gwerthu llyfrau unigol ar sail sefydliad-cyfan, ond
maent yn gwerthu pecynnau o e-lyfrau
i lyfrgelloedd. Mae Gwasg Prifysgol Rhydychen yn enghraifft gymhleth arall; yn
wreiddiol roedd ei chyhoeddiadau ar gael trwy Dawsonera, ond yna dwy flynedd yn
ôl creodd y Wasg ei llwyfan ei hun o'r enw 'Oxford Scholarship Online' (OSO). Prynasom
un e-lyfr ar OSO; nawr mae Gwasg Prifysgol Rhydychen wedi tynnu llawer o'r
deunydd o'r llwyfan hwnnw, gan roi'r holl lyfrau cyfreithiol ar lwyfan newydd arall (o'r enw LawTrove), a dim ond unigolion
all ei ddefnyddio. Maent yn gwerthu e-lyfrau eraill, unwaith eto dim ond i unigolion,
trwy Amazon a gwerthwyr trydydd parti eraill. Mae Pearson, ar y llaw arall, yn cynnig eu cyhoeddiadau i lyfrgelloedd
trwy Dawsonera, ond bob tua chwe mis maent yn newid eu telerau trwyddedu i'w
gwneud yn llai ffafriol (lleihau nifer y troeon y caniateir defnyddio llyfr mewn
blwyddyn, lleihau nifer y defnyddwyr cydamserol, tynnu'r gallu i lawrlwytho llyfrau
i’w darllen all-lein, cynyddu'r pris...). Nid dim ond Dawsonera sy’n tynnu
deunydd o'i safle; mae'r llyfrau sydd ar gael i ni trwy ein tanysgrifiad ebrary
yn newid yn gyson, gyda channoedd o lyfrau newydd yn cael eu hychwanegu, a
dwsinau o lyfrau'n cael eu tynnu o'r casgliad bob mis. Mae graddfa'r newidiadau
yn golygu bod hyn yn anodd ei reoli, ond rydym ar hyn o bryd yn gweithio ar
ffordd o dynnu’r llyfrau a ddileeir o'r catalog ac archebu copïau newydd yn eu
lle os oes angen.
Mae’r amrywiaeth o wahanol lwyfannau, anghysondeb y
telerau trwyddedu o gyhoeddwr i gyhoeddwr, a'r ffaith bod y telerau hyn yn newid
yn gyson, oll yn peri rhwystredigaeth i'n defnyddwyr. Mae yna derfynau i'r hyn
y gallwn ei wneud i newid y sefyllfa, ond rydym yn gwneud rhywfaint o gynnydd: Mae
llyfrgelloedd Addysg Uwch, a'r Cydbwyllgor Systemau Gwybodaeth (JISC), yn
trafod gyda chyhoeddwyr en masse i
geisio sicrhau telerau a phrisiau ffafriol lle bo modd - ond mae hyn yn tueddi
i fod ar gyfer pecynnau aml-deitl gyda’r cyhoeddwyr mawr. Hefyd, ysgrifennodd
JISC at Pearson yn ddiweddar ar ran yr holl sefydliadau Addysg Uwch i fynegi
ein hanfodlonrwydd cyffredinol ynglyn â’r ffordd y mae'r cwmni yn gynyddol yn
llesteirio ein hymdrechion i gynnig gwasanaeth da i'n myfyrwyr. Nid yw Pearson
wedi ymateb eto, ond roedd yna gryn dipyn o schadenfreude
yn y llyfrgell ychydig wythnosau yn ôl pan blymiodd pris cyfranddaliadau'r
cwmni, gan eu gorfodi i gyhoeddi rhybudd elw.
Rwy'n hyderus mai e-lyfrau fydd y ffordd orau i
lyfrgelloedd academaidd ddarparu deunydd i'w defnyddwyr yn y dyfodol, ond nes
bod y mynediad iddynt yn gyson, yn ddibynadwy, ac yn gost-effeithiol, mae
e-lyfrau hefyd yn ffynhonnell o gryn rwystredigaeth i staff a myfyrwyr. Rwy'n
deall y rhwystredigaeth honno, ond gallaf eich sicrhau ein bod yn teimlo'r un
mor gryf am y peth ac yn gwneud popeth o fewn ein gallu i reoli'r sefyllfa
anodd hon, ac i ddarparu'r adnoddau sydd eu hangen ar ein defnyddwyr.
Rwy'n gobeithio bod hyn wedi mynd i’r afael â rhai o'ch
prif bryderon ynglŷn ag e-lyfrau, ac wedi esbonio'r sefyllfa bresennol. Os oes
gennych unrhyw gwestiynau pellach, neu awgrymiadau ynghylch sut i wella'r
gwasanaeth hwn, mae croeso i chi gysylltu â ni ar ejournals@aber.ac.uk .
No comments:
Post a Comment