Ydy Mynediad Agored yn Niweidio Gwerthiant Llyfrau?

Image: The Guardian

Un pryder cyffredin ynglyn â chyhoeddi llyfrau Mynediad Agored yw ei fod yn niweidio gwerthiant llyfrau, gyda darpar brynwyr yn dewis darllen deunydd am ddim ar-lein, yn hytrach na phrynu copi
o’r llyfr.
Mewn ymateb i’r pryder hwn, ym mis Hydref 2013 cyhoeddodd Sefydliad OAPEN astudiaeth ar effaith Mynediad Agored ar werthiant ysgrifau academaidd yn yr Iseldiroedd. Cefnogwyd y
prosiect gan Sefydliad Ymchwil Gwyddonol yr Iseldiroedd, ac fe’i cyflawnwyd ar y cyd â naw cyhoeddwyr academaidd.

Ni ddaeth adroddiad OAPEN-NL o hyd i unrhyw dystiolaeth bod Mynediad Agored yn effeithio ar
werthiant ysgrifau academaidd. Yn wir, roedd gwerthiant y llyfrau Mynediad Agored yn debyg
iawn i werthiant y llyfrau heb Fynediad Agored yng ngr?p rheoli’r arbrawf. Fodd bynnag, roedd
effaith glir o safblynt hygyrchedd ar-lein. Drwy ddarparu llyfrau ar-lein, dangosodd yr astudiaeth
bod cynydd 142% yn y llyfrau sy’n cael eu darganfod ar-lein drwy Google Books, ar gyfartaledd, a
bod defnydd o’r testun-llawn (o ran sawl gwaith y caiff tudalennau eu gweld ar Google Books) yn
cynyddu 209%. Ar gyfartaledd, denodd pob e-lyfr yn yr astudiaeth 144 o werthiannau o’i gymharu
â 2800 o lawrlwythiadau.

Mae’r adroddiad hefyd yn gwneud nifer o argymhellion ar gyfer gwahanol grwpiau, gan gynnwys
awduron, cyllidwyr, cyhoeddwyr a llyfrgelloedd, yngl?n â sut i wella Mynediad Agored ar gyfer
ysgrifau.

Mae adroddiad OAPEN-NL ar gael yn ei gyfanrwydd ar-lein.

Neil Waghorn
Steve Smith

Adroddiad Finch: Blwyddyn yn Ddiweddarach

Cyhoeddwyd Adroddiad Finch ar gynyddu mynediad at gyhoeddiadau ymchwil, yn 2012. Roedd yr
adroddiad yn cynnwys rhestr o argymhellion ac yn nodi camau ar gyfer eu cyflawni. Ym mis Hydref
2013, cyhoeddodd y Gweithgor ei gasgliadau ar y sefyllfa o safbwynt cynnydd. 

Mae’r arolwg yn dal at yr argymhellion a wnaed yn yr Adroddiad Finch gwreiddiol, sy’n nodi mai
Mynediad Agored Aur, wedi’i ariannu’n bennaf gan daliadau prosesu neu gyhoeddi erthyglau (APC)
fydd y ffurf orau posil i ddarparu Mynediad Agored yn y pen draw, er nad oeddent yn ‘argymell
newid cyflym'.

Yng ngoleuni Adroddiad Finch, cyhoeddodd Cynghorau Ymchwil y DU bolisïau newydd ac mae
prifysgolion yn gweithredu’n unol â hwy. Nodwyd, fodd bynnag, ei bod yn ymddangos bod
gweithredoedd prifysgolion yn bodloni’r gofynion yn unig yn hytrach na mynd ymhellach. Mae
prifysgolion wedi bod yn awyddus i barhau i fuddsoddi mewn Mynediad Agored Gwyrdd yn ogystal â Mynediad Agored Aur, sef y llwybr a argymhellir.

Cyflwyniad i’r Dynodwr Ymchwilydd ORCID

Crewyd ORCID (Open Researchers and Contributor ID) Inc., yn 2010 gyda’r nod o greu codau adnabod unigryw parhaol ar gyfer ymchwilwyr, y gellid eu defnyddio i greu system ryngwladol, rhygn-ddisgyblaethol, rhyngsefydliadol i adnabod ymchwilwyr ac i     briodoli eu gwaith.

Mae’r fenter ddielw hon yn gweithio drwy roi dynodwr ORCID yr unigolyn ym metadata eu cynnyrch, sy’n ffurfio cysylltiad clir a pharhaol gyda’r unigolyn hwnnw. Mae’n rhad ac am ddim i gofrestru ar gyfer ORCID, ac erbyn diwedd 2013 roedd gan dros 460,000 o unigolion eu dynodwyr ORCID eu hunain.

Gall defnyddwyr briodoli cymaint, neu cyn lleied, o fanylion personol neu broffesiynol i’w cyfrif
ORCID, a gallant hefyd deilwra’u gosodiadau preifatrwydd i reoli pwy all weld y wybodaeth dan sylw.

Mae Prifysgolion a sefydliadau ledled y byd, o Boston i Hong Kong a Sweden, yn dechrau integreiddio ORCID i’w systemau, ac maent yn arbenig o ddefnyddiol mewn ardaloedd lle ceir crynhoad uchel o gyfenwau tebyg, megis yng Nghymru. 

I gael gwybod rhagor am ORCID, neu i gofrestru i gael dynodwr unigol, ewch i wefan ORCID.

Mae’n bwysig nodi nad ORCID yw’r unig fenter sy’n ceisio dyrannu codau adnabod unigryw i
unigolion. Mae ResearcherID yn gynllun tebyg sydd ond yn gweitho ar Web of Science.

Ceir rhagor o wybodaeth am ResearcherID ar eu gwefan.

Cyflwyniad i Drwyddedau Eiddo Creadigol Cyffredin (Creative Commons)

Mae Trwyddedau Eiddo Creadigol Cyffredin (Creative Commons) yn cynnig ffordd o roi
hawlfraint ar ddeunydd mewn modd llai cyfyngol na’r hawlfraint 'Cedwir Pob Hawl'
traddodiadol. Mae’r trwyddedau hyn yn ‘cynnig ffordd syml, safonedig o roi caniatâd i’r
cyhoedd rannu a defnyddio eich gwaith creadigol — o dan amodau o’ch dewis’.

Mae Trwyddedau Eiddo Creadigol Cyffredin yn cael eu defnyddio’n helaeth o amgylch y byd.
Gellir dadlau mai’r enghreifftiau mwyaf adnabyddus yw safle rhannu ffotograffau, Flickr, a’r
gwyddoniadur ar-lein, Wikipedia. Mae cwmnïau a sefydliadau eraill hefyd wedi dewis
darparu rhywfaint o’u cynnwys ar sail llai cyfyngedig na’r hawlfreintiau traddodiadol. Un
enghraifft yw GlaxoSmithKline, a ildiodd pob hawlfraint ar ei setiau data malaria, sy’n
cynnwys dros 13,500 o gyfansoddion sy’n weithredol yn erbyn malaria. 

Mae gwefan Eiddo Creadigol Cyhoeddus (Creative Commons) yn disgrifio’r gwahanol fathau
a chyfuniadau o drwyddedau isod: 




Attribution
CC BY

Mae’r drwydded hon yn gadael i eraill ddosbarthu, ailgymysgu, gwneud mân addasiadau, ac
adeiladu ar eich gwaith, hyd yn oed at ddibenion masnachol, cyn belled â’u bod yn eich
cydnabod am y deunydd gwreiddiol. Dyma fwyaf hyblyg o’r trwyddedau a gynigir.
Argymhellir y drwydded hon i sicrhau’r lledaeniad ehangaf a’r defnydd helaethaf o
ddeunyddiau trwyddedig.

Attribution-ShareAlike
CC BY-SA

Mae’r drwydded hon yn caniatáu i eraill ailgymysgu, gwneud mân newidiadau, ac adeiladu
ar eich gwaith, hyd yn oed at ddibenion masnachol, cyn belled â’u bod yn eich cydnabod ac
yn trwyddedu eu creadigaethau newydd o dan yr yn telerau’n union. Caiff y drwydded hon
ei chymharu’n aml â thrwyddedau meddalwedd ffynhonnell agored rhad ac am ddim
“copyleft”. Bydd pob gwaith newydd a seilir ar eich gwaith chi yn cario’r un drwydded, felly
bydd unrhyw ddeunydd sy’n deillio ohono hefyd yn caniatáu defnydd masnachol. Dyma’r
drwydded a ddefnyddir gan Wikipedia, ac fe’i hargymhellir ar gyfer deunyddiau a fyddai’n
elwa o ymgorffori deunydd o Wikipedia a phrosiectau sy’n defnyddio trwyddedau cyffelyb.

Canllawiau ar Fynediad Agored i Gyhoeddiadau Gwyddonol a Data Ymchwil yn Rhaglen Horizon 2020 yr Undeb Ewropeaidd

Canllawiau ar Fynediad Agored i Gyhoeddiadau Gwyddonol a Data Ymchwil yn Rhaglen Horizon 2020 yr Undeb Ewropeaidd

(Image: European Commission)

Ar 11 Rhagfyr 2013, Gwnaeth y Comisiwn Ewropeaidd gyhoeddi eu dogfen ganllaw ddiweddaraf ar Fynediad Agored i gyhoeddiadau gwyddonol a data ymchwil. Lluniwyd y Canllawiau hyn i 'roi cyd-destun ac eglurhad am y rheolau ar fynediad agored sy’n berthnasol i fuddiolwyr mewn prosiectau a gyllidir neu a gyllidir ar y cyd o dan Horizon 2020.' Diben Horizon 2020, rhaglen Ymchwil ac Arloesi fwyaf erioed yr UE gyda bron i €80 biliwn o gyllid ar gael (2014 i 2020), yw agor mynediad i ymchwil cyhoeddedig.

Yn ôl y canllaw, 'ni ddylid talu eto am unrhyw wybodaeth y talwyd amdani eisoes gan y pwrs cyhoeddus bob tro y caiff y wybodaeth ei chyrchu neu’i defnyddio, ac y dylai fod o fudd llawn i ddinasyddion a chwmnïau Ewropeaidd. Golyga hyn sicrhau bod gwybodaeth wyddonol a gyllidwyd gan arian cyhoeddus ar gael ar-lein, heb unrhyw gostau ychwanegol, i ddinasyddion, diwydiannau arloesol ac ymchwilwyr Ewropeaidd, wrth sicrhau cadwraeth tymor hir.'

Mae’r ddogfen yn disgrifio ac yn rhoi manylion am y fersiynau Gwyrdd ac Aur o ran Mynediad Agored, ond nid yw’n nodi y dylai’r data fod ar ffurf benodol o Fynediad Agored, dim ond ei fod yn agored.

Mae’r canllaw’n gosod y sail wleidyddol a chyfreithiol ar gyfer y rheolau am Fynediad Agored yn Horizon 2020, gan roi manylion am bolisïau UE amrywiol sy’n cyfateb i Horizon 2020, gan gynnwys Agenda Digidol Ewrop a pholisi’r Undeb Arloesi.

Taro’r Botwm ar gyfer Mynediad Agored

(Image: Open Access Button)

Taro’r Botwm ar gyfer Mynediad Agored Mae dod ar draws waliau talu ar gyfer cynnwys yn medru cwtogi a llesteirio ymchwil. I gofnodi’r rhwystredigaeth hon a cheisio tynnu sylw at yr angen am Fynediad Agored mae dau fyfyriwr meddygol, David Carroll a Joseph McArthur , wedi creu botwm Mynediad Agored.

Unwaith bo’r ategyn wedi ei osod, mae’n galluogi defnyddwyr i glicio er mwyn cofnodi eu bod wedi taro wal dalu ac ni ellir cael mynediad at y deunydd a ddymunir. Cofnodir eich lleoliad yn fras ar fap, a fydd yn helpu i adeiladu achos byd-eang am Fynediad Agored . Unwaith y byddwch wedi cwblhau disgrifiad byr, bydd yr ategyn yn cynnig llwybrau amgen i'r deunydd a ddymunir, gan gynnwys chwiliad Google Scholar awtomatig ac opsiynau eraill sydd ar gael drwy ffynonellau Mynediad Agored . Yn y dyfodol, mae’r datblygwyr yn bwriadu ychwanegu'r gallu i e-bostio awdur y gwaith yn uniongyrchol am gopi.

Lansiwyd fersiwn beta o’r botwm yn ffurfiol ym Merlin ym mis Tachwedd 2013, ac ar adeg ysgrifennu hwn roedd 4269 o drawiadau ar waliau talu wedi eu cofnodi.

Gallwch cael mwy o wybodaeth ynghyd â llwytho i lawr y botwm ar gyfer eich porwr ar wefan Open Access Button, neu eu dilyn ar Twitter.

Neil Waghorn
Steve Smith

Gwella’ch cyfeirnodau ym modiwlau’r Gyfraith drwy ddefnyddio OSCOLA

Post gan Lillian Stevenson, Rheolwr Gwasanaethau Academaidd a Llyfrgellydd y Gyfraith

(Safon Prifysgol Rhydychen ar gyfer Cyfeirio at Awdurdodau Cyfreithiol / Oxford University Standard for Citation Of Legal Authorities) http://www.law.ox.ac.uk/publications/oscola.php
•    4ydd argraffiad 2012 - http://www.law.ox.ac.uk/published/OSCOLA_4th_edn_Hart_2012.pdf
•    Canllawiau Cyflym i Gyfeirnodi  http://www.law.ox.ac.uk/published/OSCOLA_4th_edn_Hart_2012QuickReferenceGuide.pdf
•    Cyfeirio at y gyfraith ryngwladol, 2006 http://www.law.ox.ac.uk/published/OSCOLA_2006_citing_international_law.pdf

OSCOLA yw’r canllaw awdurdodol ar gyfeirio at ddeunydd cyfreithiol, ac mae’n rhoi enghreifftiau i chi. Mae’n cwmpasu llyfrau, erthyglau mewn cyfnodolion, achosion, statudau, traethodau, cyfnodolion ar-lein, cyhoeddiadau gan lywodraethau, gwefannau a blogiau ……………………
Os oes angen cymorth ar hyn neu faterion eraill ynghylch llyfrgell y gyfraith a throseddeg, cysylltwch â Lillian Stevenson, Llyfrgellydd y Gyfraith lis@aber.ac.uk. Rwyf yn Llyfrgell Thomas Parry yn aml, felly gofynnwch amdanaf yno hefyd.

Treialu E-adnodd tan 5 Chwefror 2014 – Archif Ar-lein Chatham House 

Eitem gan Lillian Stevenson, Rheolwr y Gwasanaethau Academaidd a Llyfrgellydd y Gyfraith.

Gellir cael mynediad drwy http://infotrac.galegroup.com/itweb/uniaber?db=CHOA neu drwy’r dudalen Treialon Adnoddau Electronig

Mae Archif Ar-lein Chatham House yn cynnwys cyhoeddiadau ac archifau’r Sefydliad Brenhinol dros Faterion Rhyngwladol (Chatham House), y sefydliad annibynnol dros faterion rhyngwladol a sefydlwyd yn 1920 yn dilyn Cynhadledd Heddwch Paris. Mae’r archif ar-lein hon yn cynnwys dadansoddiadau ac ymchwil y Sefydliad, ynghyd â’r trafodaethau a’r areithiau y mae wedi’u cynnal - oll wedi’u mynegeio yn ôl pwnc, ac yn gwbl chwiliadwy.

• Archwilio yn ôl pwnc, gan gynnwys – Ynni a’r Amgylchedd; Gwleidyddiaeth Ryngwladol; Cyfraith Ryngwladol; Economeg Ryngwladol; Diogelwch Rhyngwladol, Rhyfel a Gwrthdaro; y Cenhedloedd Unedig

• Archwilio yn ôl Ardal

Prifysgol Aberystwyth yn Archif Ar-lein Chatham House 
Mae Prifysgol Aberystwyth yn ymddangos mewn 71 cofnod, y cynharaf ohonynt yn The British Year Book of International Law 1922-23. Yn 1929 mae’r Directory of Societies and Organizations in Great Britain Concerned with the Study of International Affairs yn cynnwys crynodeb am adran Gwleidyddiaeth Ryngwladol Aberystwyth a’i Llyfrgell: